Beyaz fil tabiri, sahibinin elden çıkaramayacağı, bakım maliyeti yüksek, kullanışlılık durumu faydadan çok zarara yol açan varlık ve mülkleri ifade etmek için kullanılır. Modern kullanımda, pahalıya mal edilen ancak harcanılan sermaye ve işletme maliyetlerini dahi karşılayamayan ticari girişimleri yada inşaat projelerini tanımlamak için sıkça tercih edilen bir metafor olarak karşımıza çıkmaktadır.
Bu terimin kökeni, Güneydoğu Asya hükümdarları tarafından Burma, Tayland, Laos ve Kamboçya’da tutulan kutsal beyaz fillere dayanmaktadır. Bu bölgede beyaz bir file sahip olmak, hükümdarın adalet ve güçle hüküm sürdüğünün ve krallığın barış ve refahla kutsandığının bir işareti olarak kabul edilmekteydi. Bu hayvanlar kutsal kabul edilir ve yasalar onları çalışmaktan korurdu. Beyaz filin bulunduğu haneye zenginlik ve güç getireceğine inanıldığından, kral sevdiği kişilere beyaz fil hediye eder ve beyaz fili besleyecek maddi desteği onlara sağlardı. Ancak kral tarafından sevilmeyen kişilere de hediye edilen beyaz filler vardı ve bu haneler bakım masrafları altında ezilerek toplumda itibarsız hale gelirlerdi. Dolayısıyla beyaz fil, toplumun bir kesimi için lütuf iken diğer kesimi için lanetti.
Son yıllarda beyaz fil terimi, hükümetler tarafından finanse edilen çeşitli inşaat projelerini eleştirirken daha fazla kullanılmaya başlandı. Birçok ülkede hükümetlerin, kamu harcamalarını arttırmak yolu ile hızlı ekonomik büyüme sağlama çabaları, bina ve altyapı projelerine fazla para aktarımını beraberinde getirdi.( Elbette tüm kamu yatırımları ve projeleri bu kapsamda değildir; bazen de ekonomiyi canlandırmak için kullanılan kısa yollardan biridir. Özellikle inşaat sektörünün, yaklaşık 250 alt sektörü de olumlu etkileyen bir yapıya sahip olduğu gerçeğini unutmamak gerekir.) Burada eleştirilen ve beyaz fil olarak lanse edilen projelerin ortak özelliği mali olarak kötü planlanmış, ülkedeki vergi mükelleflerinin paralarının boşuna harcandığı yapılardır. Yatırım ve kamu harcamalarında yolsuzluğun etkilerini inceleyen çalışmaları ile öne çıkan ekonomist Paolo Mauro, beyaz fil projelerini şu şekilde tanımlıyor: “Yolsuzluğun olumsuz etkisinin en görünür işareti olan beyaz fil projeleri, kamu talebini tamamen göz ardı eden veya tamamlandıktan kısa bir süre sonra mahvolan projelerdir.” Mauro birçok çalışmasında, yolsuzlukların kamu yatırımlarını arttırdığına ve bu yatırımlarının birçoğunun beyaz fil projesi olarak son bulduğuna dikkat çekmektedir. Tıpkı hükümdarın dostlarına beyaz fil hediye edip bakım masraflarını da karşılaması gibi, bu projelerin çeşitli firmalara verilerek onlara paralar kazandırılması ancak toplumun bu projeden hiçbir fayda görmemesi tam bir yolsuzluk örneğidir.
Dünyada beyaz fil projesine en çok örnek gösterilen yapılardan biri, Kuzey Kore’de gökdelen olarak inşa edilmeye 1987 yılında başlanan Ryugyong Oteli’dir. Pyonyang hükümetinin mali imkansızlıkları nedeniyle bir türlü tamamlanamayan bu otel, dünyanın en uzun süre bitirilememiş yapısı olarak popüler olmuştur. Popüler olmasının ardından birçok uluslararası şirket, projeyi tamamlamak için teklifte bulunmuşsa da ülkenin uluslararası ilişkilerde yaşadığı sıkıntılar, otelin bitirilmesine de engel olmuştur. Dünyanın birçok ülkesinde beyaz fil olarak tanımlanabilecek projeler elbette mevcuttur. Türkiye’de herhangi bir projenin beyaz fil olup olmadığı hususunu da siz değerli okuyucularımızın değerlendirmesine bırakıyorum.
