Karaborsa deyince aklımıza ilk olarak ne geliyor? Tek bir kelimeyle ifade edecek olursak yasadışı bir durum olduğunu söyleyebiliriz. Bir malın gizlice alınıp satılması, özellikle üretimi ve dağıtımı kanun yoluyla yasaklanmış mal ve hizmetlerin (uyuşturucu, insan ticareti vb.) karaborsa piyasasını oluşturması diyebiliriz. Biraz daha geniş düşündüğümüzde ve tarihte kıtlık dönemlerini, savaş sonrası dönemleri ve ambargo dönemlerini de göz önüne aldığımızda aslında yasal olan ancak piyasada bulunmayan bir malın da el altından yüksek fiyatla alınıp satılmasının karaborsa olduğunu görmekteyiz. Bu durumda, mallar ucuza stoklandıktan sonra darlık zamanlarında eldeki malların çok pahalıya satıldığı ortam, karaborsa piyasasından başka bir şey değildir.
İktisat teorisinde karaborsa ise iktisadi bir malın yada dövizin, hükümetin belirlemiş olduğu bir fiyattan daha yüksek bir fiyata satılması durumudur. Kıtlık sebebiyle arz ve talep arasında bir dengesizlik meydana gelmesi, karaborsacılığın oluşmasına neden olmaktadır. Devletin serbest piyasaya müdahalesi ile fiyat kontrolleri yapılması karaborsacılık durumunu arttırmaktadır. Türkiye’de 1970’li yıllarda kurulan ve 1980 yılında kaldırılan Fiyat Kontrol Komitesi ile özel sektörün ürettiği mallar üzerinde fiyat kontrolü sağlanmıştır ve birçok iktisatçının hemfikir olduğu bir husus vardır ki bu uygulama hem karaborsanın doğmasında yol açmış hem de enflasyonun istenildiği şekilde kontrol altına alınması sağlanamamıştır. Yüksek enflasyon dönemlerinde birçok ülke tarafından uygulanan bu yöntemin hem negatif etkileri mevcuttur hem de günümüz ekonomilerinde başarı sağladığı görülmemiştir.
Peki Türkiye’de ev kiralama piyasası şu anda karaborsaya dönüşmüş durumda mı? Maalesef evet, çünkü hem fiyatlar çok yüksek, hem de kiralanabilecek ev sayısında önemli bir düşüş söz konusu.Devlet bu duruma dönemsel düzenlemeler getirerek ve piyasaya sözlü uyarılarda bulunarak müdahalede bulunmaya çalışıyor. Gündemden düşmeyen bu konu, özellikle son iki yılda birçok hanede can yakmaya devam ediyor. İlk olarak satınalma piyasasına bakalım. 2023 Haziran ayında ev satışları %44 azalarak son dönemde en belirgin düşüşü yaşadı. Satışların düşmesine rağmen fiyatlar hız kesmeden artmaya devam ediyor, bu durumda orta gelirli aileler bile ev alamıyor. Müteahhitler de bu sebeple lüks yatırımlara daha sıcak bakmaya ve üst gelir grubunu hedeflemeye başladı. Kiralama piyasasına bakacak olursak,kiralar da tüm illerde rekora koşacak şekilde artış eğiliminde. İnsanlar barınma ihtiyaçlarını karşılayabilmek adına fahiş fiyatlara boyun eğmek durumunda kalıyor. Birçok ilde 5000-6000 TL ye dahi ev kiralanamadığı herkes tarafından kabul edilmiş bir gerçek, buna rağmen ev bulamayan çok sayıda aile var. Bazı ev sahipleri fiyatların daha da artacağı bekleyişi ile evleri boşta tutmayı tercih ediyor, bazıları ise kiracı fiyatı mecburen kabul etse bile ödeyemeyeceği korkusu ile daha garanti olacağını düşündüğü profilde bir kiracı arayışı içinde bulunuyor. Ev sahibi-kiracı anlaşmazlıkları ise bu dönemde yine maalesef en yüksek seviyelerde seyrediyor. Deprem sebebiyle meydana gelen göçün negatif etkisi konunun diğer önemli bir boyutunu oluşturuyor.
Tüm bunların yanı sıra işin bir de ahlaki boyutunun ele alınması gerekiyor. Toplumumuzda vicdan sahibi, Allah korkusu olan ev sahipleri de elbette var ve sayıları zannettiğimiz kadar az da değil. Onlara denk gelen kiracılar bu süreci bir nebze daha rahat atlatıyor. Son olarak evini makul, güç yetirilebilir bir fiyata kiralamak isteyen bir arkadaşımın yaşadığı acı tecrübeyi yazarak noktalamak istiyorum. Makul bir fiyatla ilanı çok bilindik bir siteye koyan arkadaşım, ilk önce çevredeki emlakçıların baskılarına maruz kalıyor. Hem evi kiralama işini almaya çalışan hem de bu kiranın çok düşük olduğunu dile getiren bu emlakçılar çetesi onu yıldıramayınca, fiyatın piyasaya zarar verdiği iddiası ile bilindik siteye şikâyette bulunup ilanı yayından kaldırtmak suretiyle emellerine ulaşıyorlar. Bu esnada eve talip olan bazı kiracıların, evin kapasitesi üstünde aile üyesi sayısına sahip olmalarına rağmen evi kiralamak için yalvarıp yakarmaları ve bu insanların içinde bulundukları durumun ne denli sıkıntılı olduğunu görmek de arkadaşımı manevi olarak açmaza sürüklüyor. Sıkıntılı bir süreçten sonra nihayet evin kapasitesine uygun bir aileyi çevresindeki insanların yardımıyla buluyor ve makul bir kira fiyatı ile evi kiralayabiliyor. Zor zamanlarda iyi ve doğru kalabilen insanlar var, her daim de var olacak. Sağlıcakla kalın.
