“Ekonomide öyle kararlar alıyoruz ki bu kararlardan geri dönüş olmayacak.”
Turgut Özal
Türkiye ekonomisi için yeni bir dönemin başlangıcı olarak kabul edilen tarih 24 Ocak 1980’dir ve diğer bir ifadeyle 24 Ocak kararları olarak bilinmektedir. Yeni bir ekonomik politika geliştirmeyi amaçlayan bu program ve kararlar silsilesi, dönemin Başbakanlık Müsteşarı Turgut Özal tarafından hazırlanmıştır. Dışa açık, rekabetçi, hem üreten hem de tasarruf edebilen liberal bir politika anlayışını ortaya koyan büyüme odaklı bu program nispeten başarılı sonuçlar vererek Türkiye’nin ekonomi vizyonunu tamamen değiştirmiştir.
Bu programın üç sacayağı uluslararası ticarette dışa açılma, ihracatı arttırma ve devletin ekonomiye müdahalesini azaltarak özelleştirmeleri arttırma oldu diyebiliriz. 1980 öncesinde ithal ikameci bir anlayışı benimseyen Türkiye Cumhuriyeti, 24 Ocak Kararları ile ülke ekonomisinin uluslararası sermayeye entegre edilerek ve serbest piyasa ekonomisine geçişi sağlanarak ihracata dayalı büyüme modeline geçilmiştir. Peki, ithal ikamesi ne demektir? İthal edilmekte olan bir malın ya da mal gruplarının ithalatının kısıtlanarak bu malın yurtiçinde üretilmesini sağlamaktır. İthalatın payını düşürmeyi amaçlayan bir ekonomik gelişme ve sanayileşme stratejisidir. Bu politikadan vazgeçilerek serbest piyasa ekonomisine geçilmesinin en büyük nedeni, yurtdışı piyasalarla rekabet etmek durumunda kalan yerli firmaların da kendilerini geliştirmelerini sağlamaktır ve üretimde dünya kalite standartlarına ancak bu şekilde ulaşmamızın mümkün olduğu gerçeğidir. Zira, ithal ikameci politikalar devam ettiği sürece, yerli sanayinin mal ve hizmet kalitesini geliştirmek gibi bir kaygıya kapılması söz konusu olmamaktadır, her hâlükârda ürettiği malı yurtiçinde satacaktır.
Devletin ekonomiye müdahalesini azaltma yolunda atılan adımlarla birlikte sırayla şu kararlar gerçekleştirildi: Gübre, enerji ve ulaştırma dışında sübvansiyonlar kaldırıldı ve tarım ürünleri destekleme alımları önemli ölçüde azaltıldı. Fiyat kontrol ve sınırlamaları kaldırıldı. Döviz alım ve satımı serbest bırakıldı. Sabit kur sisteminden esnek kur sistemine geçildi. Döviz piyasasındaki kontroller kaldırılarak faiz oranları serbest bırakıldı (serbest piyasada belirlenmeye başladı).
Son olarak tüm bu kararların neyi ya da neleri amaçladığına değinelim. Kısa vadede, ödeme güçlüklerini çözerek ekonomik büyümeyi hızlandırılması; uzun vadede ise özelleştirmeler yoluyla kamunun etkisini mümkün olduğunca azaltılması, yüksek enflasyonun düşürülmesi ve kontrol altına alınması, özel ve yabancı sermayeye dayalı bir ekonomi modeli kurulmasıdır. (Enflasyon ile ilgili yazımızda belirttiğimiz gibi 1980 yılında %101 olan bir enflasyon oranı mevcut idi.) Bu kararların alınmasında IMF’in de etkisi ve danışmanlığı olduğunu da belirtelim. Bu programın ve kararların uygulamaya konulabilmesi için IMF, OECD ve Dünya Bankası gibi uluslararası kuruluşlardan krediler de alınmıştır.
