2022 yılının son yazısını kaleme alırken bu yıl ekonomide neler yaşadığımızı ve verilerin neye işaret ettiğini sizler için kısaca derlemek istedim. Öncelikle ekonomik büyümeye bakalım. TÜİK verilerine göre, Türkiye ekonomisi, ilk çeyrekte %7,5, ikinci çeyrekte %7,7 ve üçüncü çeyrekte ise %3,9 büyüdü. Büyümeden en büyük payı finansal sektör ve bankalar aldı. IMF’in 2022 yılı Ekim ayında yayınladığı rapora göre Türkiye, bu yıl 853 milyar dolar ile dünyanın en büyük 20.ekonomisi oldu. Bu sıralamada bazı yıllarda 19. sıraya kadar yükselmiş ancak son yıllarda ilk 20 ülke arasına girememiştik.
Yılın en çok konuşulan iktisadi konusu elbette enflasyon oldu. Kasım ayındaki artış ile birlikte yıllık enflasyon oranı %84,39 olarak gerçekleşmiştir. Özellikle temel gıda fiyatlarındaki artış toplumun büyük kısmını olumsuz yönde etkilemiştir. Süt ve süt ürünleri, sıvı yağ, bakliyat, şeker, yaş sebze ve meyve en çok fiyat artışının yaşandığı kalemler oldu. Enflasyon sebebiyle yaşanan gelir kaybı neticesinde asgari ücrette uzun bir aradan sonra ilk defa yıl içi iki kez zam yapılmasını gerektirdi. Aralıkta zam yapıldıktan sonra 2022 yılı temmuz ayında yeniden zam yapılarak yıllık zam oranı % 74’e ulaşmış oldu. Son olarak aralık ayının üçüncü haftasında Cumhurbaşkanı Erdoğan, 2023 yılı asgari ücretinin 8.506 TL olacağını duyurdu.
12 Aralık 2022 tarihinde açıklanan işgücü istatistiklerine göre işsizlik oranı %10,2 olarak gerçekleşti. Türkiye genelinde 15 ve daha yukarı yaş grubunda işsiz sayısı toplam 3 milyon 534 bin kişi oldu. İşsizlik rakamlarını yorumlarken dikkat etmemiz gereken hususlar var, zira toplumda enflasyon rakamlarından sonra en çok güvensizlik duyulan ikinci oran işsizlik rakamıdır desek yalan olmaz. Klasik iktisat kitaplarında işsizlik oranı toplam işgücü içerisinde işsiz olanların yüzdesidir şeklinde tanımlanır. Ancak güncel hesaplamalarda, son 3 ay içerisinde iş arayan ve 15 gün içinde işbaşı yapmaya hazır olduğunu bildiren kayıtlı işsizlerin toplam işgücüne bölünmesiyle işsizlik oranı hesaplanıyor. Bizim gibi gelişmekte olan ülkelerde tüm işsizler kayıt altında değil, bir kesim aile işinde ya da kırsalda kayıt dışı çalışıyor, bir başka kesim üniversiteden mezun olsa ve iş arasa bile eğitimine devam ediyor, öğrenci olarak tanımlanıyor. Dolayısıyla, işsizlik oranının açıklananın üstünde olduğunu tahmin etmek güç değil.
T.C. Ticaret Bakanlığı’nın verilerine göre, 2022 yılında ihracat % 13,9 oranında artarak 231 milyar 248 milyon dolar, ithalat % 36,6 oranında artarak 331 milyar 98 milyon dolar ve dış ticaret hacmi, % 26,3 oranında artarak 562 milyar 347 milyon olarak gerçekleşmiştir. Son olarak, yıl içinde defalarca gündeme gelen ve yılın son haftası karara bağlanması beklen emeklilikte yaşa takılanlar (EYT) mevzusu ekonomi gündeminde oldukça yoğun tartışıldı. Özellikle erkeklerde ve kadınlar da yaş sınırı, prim günü, emekli olanların tekrar aynı işte çalışmaya devam etmeleri, işverenlerin durumu, kıdem tazminatlarının ödenmesi gibi konular kısmen aydınlığa kavuşmuşsa da önümüzdeki günlerde konu en yetkili ağızlardan çözüme kavuşacak.
2023’te bizi yine enflasyon gündemi bekliyor olacak. Birçok iktisatçı, ilk iki çeyrekte baz etkisiyle enflasyonun bir nebze düşeceğini öngörüyor. Yılın son günlerinde, Karadeniz doğalgazının da 2023 yılının ilk çeyreğinde kullanılmaya başlanacağının müjdesi verildi; bu müjdenin de hane halkını bir nebze rahatlatmasını şimdilik ümit ediyoruz. Siyasette ve ekonomide çözüm üretmek her daim mümkündür, karamsar tablolara bakıp endişe etmeye lüzum yok. Yazımızı Keynes ve Schumpeter’in öğrencisi ekonomist Peter Drucker’ın bir sözüyle bitirelim: “Ekonomik kalkınmanın nihai kaynağı insandır. Bir ekonomiyi geliştiren sermaye ve hammaddeler değil, insanlardır.”
“The ultimate resource in economic development is people. It is people, not capital or raw materials that develop an economy.”
