İtalyan ekonomist Vilfredo Pareto, fizik ve matematik eğitimi aldıktan sonra doktorasını fizik alanında tamamlamıştır. İktisatta matematik analiz metodlarını uygulayan Pareto’yu bu yazının konusu yapan ilkesi ise Pareto Kanunu yada 80-20 Kuralı’dır. Pareto yaşadığı dönemde(1848-1923) İtalya’nın % 80 zenginliğinin, nüfusun % 20’sine ait olduğunu farketmiştir. Bu bakış açısıyla diğer ülkeleri de inceleyen Pareto, gelir dağılımı adaletsizliğini birçok ülke için gözlemleme fırsatı bulmuştur. Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı Raporları, Pareto’nun ilkesini doğrular biçimde sonuçlar açıklamaktadır. Rapora göre, dünya gelirinin % 82,7’sini kontrol edenlerin, nüfusun % 20’sini oluşturduğu ve küresel gelir dağılımında da büyük bir dengesizliğin söz konusu olduğu ifade edilmektedir. Bu dengesizlik ilişkisi neredeyse tüm gelir gruplarında aynıdır. Dünyanın en zengin 10 insanının gelirine bile baktığımızda, ilk 3 zenginin toplam serveti, diğer 7 zenginin toplamına eşittir.
Gelir dağılımının tanımını hatırlayalım. Bir ülkede belirli bir dönemde( genellikle bir yıl içinde) üretilen gelirin kişiler, aileler yada nüfus grupları arasındaki dağılımına gelir dağılımı adı verilir. Ülkelerin nüfusu, piyasa yapıları, enflasyonları, gelişmişlik düzeyleri ve servetleri o ülkenin gelir dağılımını belirleyen başlıca unsurlar olarak karşımıza çıkar. İktisatta gelir dağılımı deyince ilk akla gelen Gini katsayısıdır. Gini katsayısı, gelir dağılımındaki eşitsizliğin derecesini ölçen bir katsayıdır. 0 ile 1 arasında bir değer olan bu katsayı her ülke için hesaplanır. Ülkelerin katsayısı 1’e yaklaşıyorsa gelir eşitsizliği arttığı anlamına gelir; tam tersi 0’a yaklaşması ise gelir eşitsizliğinin azaldığını göstermektedir. Peki bu sayı ne işe yarar?:
1)Bir ülkede gelir dağılımı eşitsizliği zaman içinde nasıl bir eğilim gösteriyor? Zaman geçtikçe gelir eşitsizliği artıyor mu azalıyor mu? Bu bilgiyi bize Gini katsayısı verir.
2) Bir ülkenin diğer ülkelerle karşılaştırma yapıldığında durumu nedir? Gelir dağılımı eşitsizliğinde dünyadaki sıralaması nasıldır? Bu bilgiyi de Gini katsayısı ile görebiliriz.
TÜİK tarafından yapılan ve 2022 Mayıs ayında açıklanan “Gelir ve Yaşam Koşulları” araştırmasının sonucuna göre, 2021 yılında Türkiye’nin Gini katsayısı 0,401 olarak hesaplanmış. Bu rakam dünyada ne anlam ifade ediyor? 37 OECD ülkesi ile kıyaslandığında, Türkiye en yüksek gelir dağılımı eşitsizliğine sahip 5.ülke konumunda. Yukarıda bahsettiğimiz gibi Gini katsayısı, ülkeler arası karşılaştırma yapma şansını bize veriyor. 2021 yılı diğer ülkelerin verilerine bir göz atalım. Almanya 0,289, Fransa 0,292, İspanya 0.32 ve Yunanistan 0,308. Son olarak Pareto’nun bahsettiği duruma da bir göz atalım. Türkiye’de 2021 yılında en yüksek gelir grubuna sahip % 20’lik kesimin toplam gelirden aldığı pay % 46,7 olmuş. En düşük gelir grubuna sahip % 20’lik kesimin ise toplam gelirden aldığı pay % 6,1. Bu ne anlama geliyor? Türkiye’de nüfusun % 20’si pastanın yarısını yerken, % 80’i diğer yarısını kendi arasında paylaşıyor. Bazı siyasiler popüler bir filmi izleyenlerin sayısı üzerinden iktisadi çıkarımlar yaparken, gelir dağılımı eşitsizliği meselesine hiç kafa yormadıklarını yada bu hususu dert edinmediklerini açıkça ifade ediyorlar aslında.
