Eğitim sistemimizin açık ve gizli amaçlarından birisi, toplumun bilgisinin bir nesilden diğerine aktarıldığı kültürel aktarımı desteklemesidir. Tüm üyelerin kültürün normlarını, değerlerini ve bakış açılarını paylaştığı, nispeten küçük, ve birbirine benzeyen toplumlarda kültürel aktarımda uzmanlaşmış kurumlar sayesinde hazırlanan müfredat ile gerçekleştirilirken, ekonomik ve politik güç için etnik gruplar arasında rekabetin söz konusu olduğu etnik, dini ve dil açısından karmaşık toplumlarda ise kültürün hangi yönlerinin, öğelerinin aktarılacağı siyasal, ekonomik ve kurumsal bir meseledir.
Ancak bu karmaşık yapıya sahip toplumlarda, siyasi ajandanın asıl amacı, ülkedeki farklı etnik grupları toplumdaki çekirdek kültürel değerleri konusunda eğiterek özellikle sınıflar arasında ki çatışma ortamını en aza indirgemektir. Kısaca okullar sundukları emperyalist ya da sömürgecilik veya siyasi ajanda anlayışı ile hazırladıkları müfredatlar ile çekirdek kültür aktarımını gerçekleştirmekle kalmaz; azınlık olan etnik kesimin de kendisi gibi düşünmesini, ittihad etmesi ve asimile olması sürecini hızlandırır. Dolaylı olarak da sisteme baş kaldırması muhtemel kişileri belirleyip onları sistem dışına iterek, sınıfsal ayrımın da devamlılığını sağlar.
Diğer açıdan ise, eğitimin gençlerin sosyalleşmesinde ve kültürün aktarılmasındaki önemi, 21.yüzyılda Avrupa Birliği tarafından gelistirilen Erasmus değişim programları, Jean Monnet ve yaz kış okulları, konferanslar gibi fonlarla desteklenmektedir. Ben de hem öğrenci hem de eğitimci kimliğimle ulusal ve uluslararası bir çok programa katılma ayrıcalığına sahip oldum. Bu programlar sadece tartışma, sosyalleşme, yabancı dil kullanma becerisini geliştirmekle kalmayıp, kritik düşünme ve tartışma konuları için doğru soruları sormak konusunda da beni fazlasıyla geliştirdi. Göç çalışan bir öğrenci olarak, 2022 yılında katıldığım programlarda dikkatimi çeken ise Ukrayna savaşı ve göçmenleri destekleyen ayrımcılık söylemleri oldu. Avrupalı bir genç ‘Afrikada yaşananlar bizim savaşımız değil ancak Ukrayna bizim savaşımız ve onlar bizim insanımız diyerek’ göçmen toplumlarındaki uygulanan eşitsizlikleri gereklilik olarak açıklarken, diğer söylem ise, ‘ikinci dünya savaşından sonra Avrupa’da gerçekleşen en büyük, en trajik yıkım’ ve ‘göçmenlerin güvenli bölgelere döndürülmesi’ tartışmalarıydı. Burada yazdıklarımla acıları yarıştırmaya çalışmak ya da yaşananları küçümsemek ya da kurban mazlum söylemi oluşturmak amacında değilim, aksine gerçeklerin çarptırılmadan aktarılmasına ve devletlerin eğitim programları ile sağlanan kültürel aktarımlarda eşitsiz bir söylem oluşturmak amacındayım.
Bu sebepledir ki Erasmus Akademik Değişim ile yurt dışından ve yurtiçinden öğrenciler ile Bosna Hersek hakkında okuyarak, yazarak, ve konuşarak,kültürel aktarım sürecine katkıda bulunmaya çalışarak geçirdim. 2000 sonrası doğumlu gençlere hitabetteki ilk sorum ‘Bosna Hersek Hakkında ne bildikleri oldu? Öne çıkan başlıklar: Mavi kelebekler, Srebrenica, Alija İzetbegoviç, Yugoslavya, Mostar Köprüsü ve denize kıyısı olmayan ülke olarak sıralandı. Çok değerli düşüncelere sahip olan bu gençlerde gözlemlediğim, yapılan zulümler ve haksızlıklar hakkında konuşmaktaki tereddütleri oldu. Bu konu başlıkları yeterli midir değil midir konusunu okuyucuya bırakıyorum. Ancak bu konuyu, tarihsel ve kültürel aktarım konusunda yaşadığımız sıkıntılar konusunda değerlendirmek isterim. Dikkatimi çeken en önemli durum bizlerin bu konularda konuşurken çekiniyor, yanlış anlaşılacağımızı düşünüyor, ya da kendimizi çatışma, savaşı destekleyen kişiler olarak görüyor olmamız olabilir mi?
Bosna Hersek’in önemli düşünürü, siyasal liderinin önerisi, “Müslüman Doğu’daki bütün okullarda ‘eleştirel düşünme’ dersini mecburi kılardım. Batı’nın aksine Doğu, bu katı okuldan geçmemiştir ve mevcut pek çok zaafının kaynağı da budur.” Siyasi ve ekonomik ajandalarla işletilen, eleştirel düşünceden uzak eğitim sistemlerinde maalesef böyle bir aktarım kendine yer edinememektedir. Ukrayna Savaşı devam ederken Bosna Hersek’te bitmiş olan savaştan bahsedelim, örnek ülke olarak söylemler üretelim, ve Avrupa’da meydana gelmesi ihtimal baska bir insanlik yıkımına karşı çıkalım.
