Avrupa Birliği Komisyonunun genişlemeden sorumlu üyesi Oliver Varhelyi’nin ‘Avrupa Birliği genişleme politikası dahilinde, Avrupa kıtasının barışına, istikrarına, güvenliğine ve sosyo-ekonomik büyümesine yapılan stratejik bir yatırım olarak gördüğü, Bosna Hersek için katılım müzakerelerinin açılması’ sürecine dair yaptığı açıklamalar Bosna Hersek kamuoyuna damga vurdu. Varhelyi’n sunduğu 14 maddelik öncelikli listede ‘sınır ve göç yönetimi kapasitelerine yönelik çalışmalar’ maddesi de yerini aldı. Bu maddenin asıl olarak, 2015 yılından itibaren bölgenin karşı karşıya kaldığı Küresel Güney göçmenlerine yönelik bir nevi Avrupa Birliği sınırlarının devam eden kitlesel göç dalgasından korunması yönünde atılmış olduğunu düşünmekteyim. Umudumuz, bu çalışmanın ülkede sosyal, siyasal ve ekonomik istikrarsızlıklardan dolayı, 2011 yılından bugüne dek artarak devam eden beyin göçü içinde ciddi anlamda çözüm önerileri çalışmaları içermesidir.
Göç Ülkesi Bosna Hersek, son yüzyılda savaşlar, yıkımlar, işgaller ve direnişlerle, tarihsel açıdan farklı göç dalgalarının öznesi oldu. Ülke, 1992 – 1995 yıllarındaki savaş sırasında yoğun bir zorunlu göç dalgasına tanıklık etti. Savaş sonrası dönemde ise kitlesel göç akışı, daha iyi yaşam kalitesi arayışı içinde daha gelişmiş ülkelere doğru devam etmişti. 2014 ile 2019 yılları arasında yüksek eğitim diplomasına sahip 211.000’den fazla genç nüfusun ülkelerinden ayrılarak AB ülkelerinde yaşam kurdukları kayıt edilmişti. 2015 yılında ise Bosna Hersek, karışık göçmen kitlesi ile karşı karşıya kalarak, göç veren bir ülke konumundan, Avrupa’ya geçiş yolu sağlayan bir göç ülkesine dönüşmüştü. Kısacası, Bosna Hersek göç olgusunun farklı dinamiklerle araştırılmasına imkan sunan bir vaka analiz ülkesi olarak sağlam bir kaynak ve saha imkanı sunmaktadır.
Umarım Varhelyi, bu süreçle ülkenin siyasal, soyal, ekonomik ve demografik yapısında etkin olan beyin göçü ile ilgili olarak daha yapıcı ve somut çözüm çalışmalarının ivme kazanmasına yardımcı olur. Çünkü Dünya Göçmen Raporu’nun 2020 verileri dahilinde 2033 yılına kadar 300.00’den fazla genç insanın ülkeden ayrılması ve ülkenin yüksek bir ‘yaşlı nüfus’ demografik yapısıyla karşı karşıya kalacağı tahmin edilmektedir. Ayrıca, Bosna Hersek Güvenlik Bakanlığının ve BM göçmen stoku veritabanı sunduğu, 2019 Göç Profili verileri oldukça düşündürücü bir tablo ortaya çıkarmıştır. Verilere göre yurtdışında Bosna-Hersek kökenli toplam kişi sayısı (1990’lar öncesi göçmenler hariç) tahmini 2 ile 2,2 milyon arasındadır. OECD’nin uluslararası göç veri kaydına göre ise Bosna-Hersek’ten (sürekli veya geçici olarak) göç eden yaklaşık 184.000 kişinin Avrupa’da yaşamaya başladığı tahmin edilmektedir. Ancak bu veriler, düzenli olarak tutulan kayıtlarla doğru sayıları ve profilleri hakkında daha ayrıntılı, güvenilir ve geçerli bilgiyle desteklenecek, herhangi bir idari birim düzeyinde (ne eyalet ne de birim/kanton düzeyinde) mevcut değildir. Beş yıllık süreye ilişkin verilere bakıldığında ise, BH’den OECD üyesi ülkelerden birine göç edenlerin sayısının 2013’te 28.000 iken, 2018’de 44.700’e yükseldiği görmekteyiz. Ülkede yaşanan, işsizlik ve enflosyona bakıldığında bu rakamlar çokta şaşırtıcı gelmemekte, ancak ülkenin ekonomik, siyasal, sosyal ve demografik geleceği hakkında endişe vermektedir.
UNFPA ve İPSOS tarafından, 2021 yılında, 18-29 yaşları arasındaki Bosna-Hersek genç vatandaşlarının temsili örneklemini içeren, Bosna-Hersek’teki Ulusal Vatandaş Algıları Anketi’nin verilerine göre ise, göç eden nüfusun yapısının da değişmekte olduğu görülmektedir. BH’de, en çok, istikrarlı yaşam ve çalışma beklentileri karşılanmayan genç ve genç ailelerin, herhangi bir geri dönüş belirtisi olmadan ülkeden ayrıldığı belirtilmektedir. Anketin ortaya çıkardığı diğer gerçeklik ise: 18 ile 24 yaş arasında kişilerden yüzde 49’unun, 25 ile 29 yaş aralığındakilerin ise yüzde 19’unun ülkeyi terk etme düşüncesinin var olduğu görülmektedir. İşsizlik oranları, giderek artan sosyal eşitsizlik, kişiye yönelik ayrıcalıklar, maddi ödüllerin, fırsatların, gücün, prestijin ve etkinin bireyler ve gruplar arasında eşit olmayan dağılımı, yolsuzluk, adam kayırma, sosyo-ekonomik zorluklar, sosyal ve siyasi güvensizlikler, eğitim veya iş fırsatlarına yetersiz erişim, ihtiyaç hedefli politikaların, sosyal hizmetlerin ve güvenlik programlarının eksikliği, yaygın olan umutsuzluk ve mutsuzluk duygularının gençleri bu ülkeden göç etmeyi düşünmeye iten unsurlar olduğu belirtilmektedir. Ortaya çıkan tabloda diğer göçe itme faktörleri ise daha yüksek başarı ve güç elde etme motivasyonu ile yüksek hedefler ve ödeme koşulları vaadini veren istihdama yönelik düşüncelerdir.
Son zamanlarda ülkedeki siyasal, sosyal, ekonomik ve demografik arenada hissedilen beyin göçünün, mevcut olumsuz göç eğilimlerinin nedenlerini kurumsal ve kamusal düzeyde köklü analiz ederek ortaya atılan bir çözüm tasarısı değişikliği olmadıkça, etkilerinin artarak devam edeceğini düşünmekteyim. Varhelyi, bu ülkenin kesinlikle ciddi anlamda eğilmesi gereken bir göç yönetimi gereksinimi işaret ederek süreci başlatmıştır. Umuyorum ki, kamu ve özel sektörün yanı sıra sivil toplum da dahil edilerek BH’deki ilgili paydaşlar tarafından uygulanması gereken istihdam politikaları, programları ve girişimleri ile gençlerin yaşam koşullarının ve onların toplumdaki konumlarının politik söylemlerden bağımsız olarak sağlamlaştırılmasını içeren çözüm tasarıları ortaya çıkacaktır. Aynı zamanda, bu çalışmalar doğrultusunda, önemli bir gereksinim olan, göç politikalarının şekillendirilmesinde rol oynayacak güvenilir ve geçerli veri sistemlerinin oluşturulmasını ve devamlılığını sağlanacaktır. Böylelikle, ülkeye hizmet etmek için ortaya çıkan politika öneri tezleri, güvenilirliği ve geçerliliği yüksek sayısal verilerle desteklenen kanıtlarla, politika önerilerinde ve kanun tasarılarında daha etkin hale getirilebilir ve daha doğru bir şekilde kullanılabilir.
