Zeytincilik iklim krizine ne kadar dayanıklı? Türkiye’nin yeşil dönüşüm sınavı
Anatolivar Projesi kapsamında Haziran 2025’te yayımlanan rapor, iklim değişikliğinin Türkiye zeytinciliğine etkilerini masaya yatırıyor. Küçük aile işletmelerinden kadın üreticilere, sulama tekniklerinden ihracat fırsatlarına kadar sektörün geleceğine dair kritik bulgular içeriyor. İşte öne çıkanlar:
Zeytini tüketen biziz ama üretimini kim yapıyor?
- Türkiye genelinde zeytin ağacı sayısı 200 milyonu, zeytinlik alanları ise 900 bin hektarı aşıyor.
- Zeytinyağı üretiminin %82’si küçük aile işletmeleri tarafından yapılıyor.
- Kadın üreticiler, hem üretim hem de kooperatifçilikte belirleyici rol üstleniyor.
- Ulusal Zeytin ve Zeytinyağı Konseyi (UZZK), Türkiye’de kurulan ilk ürün konseyi olarak 2007’den beri faaliyet gösteriyor.
Üretimin durumu
- 2024/25 sezonu için sofralık zeytin üretim beklentisi 750 bin ton olarak hesaplanıyor.
- 2023 itibarıyla 6487 organik zeytin üreticisi aktif olarak faaliyet gösteriyor.
- Yerel zeytin çeşitlerinin ekonomik potansiyelini artıracak destek mekanizmalarına ihtiyaç var.
Üretici iklim krizini farkında ama hazırlıksız
- Zeytin üreticileri, yaşadıkları ekstrem hava olaylarını bireysel deneyimlerle sınırlı değerlendiriyor; çoğu krizi sistematik bir tehdit olarak görmüyor.
- Üreticilerin %64’ü iklim değişikliği konusunda yeterli bilgiye sahip olmadığını söylüyor.
- Tarım sigortası, erken uyarı sistemleri ve desteklere erişim yetersiz.
- Zeytinliklerin yalnızca %11’inde su tasarruflu sulama sistemleri kullanılıyor.
İklim uyumu için yeni su stratejileri gerekiyor
- Rapor, havza bazlı yönetim planlarının oluşturulması öneriliyor.
- Yağmur suyu hasadı ve damlama sulama gibi teknikler su krizine karşı kritik görülüyor.
- Zeytincilik yapılan toprakların %38’i organik madde açısından kritik eşiğin altında; bu da verimliliği düşürüyor.
- Bazı zeytinliklerde pestisit kullanımı Avrupa ortalamasının üç katına çıkmış durumda.
Yeşil Mutabakat uyumu ve ihracat avantajı
- Türkiye’nin “Zeytin Gen Bankası”, İzmir’de tescilli 92 yerli ve 28 yabancı çeşit ile faaliyet gösteriyor.
- Türkiye’den 29 ürün Avrupa Birliği tarafından Korumalı Menşe Adı (PDO) statüsüne kavuşmuş durumda.
- Yeşil Mutabakat’a uyumlu üretim yapan çiftçiler, özellikle ihracatta avantaj elde ediyor.
- Döngüsel ekonomi modelleri sektörde henüz yaygın değil; “al-tüket-at” modeli hâkimiyetini koruyor.
——————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————-
Enes Kılıç, Rapor Bülteni; Araştırma Gündemi 13’ten
